دانلود پایان نامه کارشناسی ارشد فلسفه اسلامی

معرفت شناسی دینی از دیدگاه ملاصدرا

 

     چکیده

         موضوع این رساله معرفت­­ شناسی دینی از دیدگاه صدرا است. موضوع اساسی در معرفت­ شناسی دینی، توجیه باور به خدا است. در این رابطه، مسئله بر سر رابطه بین عقل و ایمان است. آیا باور به خدا توجیه عقلانی برمی­تاباند؟پنج رویکرد در رابطه با این سوال مطرح است که عبارتند از: الهیات طبیعی، ایمان­گرایی، تفسیر احتیاطی از باور دینی، معرفت­شناسی اصلاح شده و تجربه دینی.در رویکرد نخست عقل شرط ایمان به خدا است و براهینی که در این باره اقامه شده­اند گواه این مهم است. در رویکرد دوم آن ها قائلند که عقل در توجیه وجود خدا ناتوان است ، بنابراین آن ها ایمان را جانشین عقل برای باور به خداوندقرار می دهند.

 

در سومی عنصر اراده وظیفه اصلی را در باور به وجود خدا برعهده دارد. معرفت شناسی اصلاح شده بر این است که وجود خدا بدون قرینه و ادله مؤیدی موجه و توجیه عقلانی لزومی ندارد. در نهایت ایمان­گرایان تجارب دینی شخصی­ را به عنوان راهی برای توجیه باور به خدا قرار می دهند. در این روش هر شخص می تواند خدا را به طور مستقیم بشناسد.در این رابطه صدرا دو رویکرد را در پیش می­گیرد که تا حدودی با رویکرد نخست و آخر موافق است.  وی ابتدا وجود خدا را نظری و عقل را شرط ضروری برای ایمان به خدا قرار می­دهد و در این باره براهین مختلف منطقی ارائه می دهد. ولی در ادامه تفسیر شهودی از خداوند به­دست می­دهد و وجود او را به عنوان اصلی پایه قرار می­دهد. به ­طوری که شناخت خدا مهم ترین شناخت پایه برای انسان است.برهان صدیقین صدرا دقیقاً در رابطه با توجیه باور به خدایی اقامه شده است که وجودش مورد شهود واقع شده است. بنابراین صدرا بر بعد معرفتی ایمان تأکید می­کند.

 

واژگان کلیدی:معرفت­شناسی دینی، معرفت، عقل،شهود، ایمان، ایمان­گرایی، عقل­گرایی.

 

 

 مقدمه

            موضوع تحقیق حاضر معرفت شناسی دینی از دیدگاه صدرا است. معرفت در تحلیل معرفت شناسان معاصر به باور صادق موجه تعریف می­شود. از این رو در  معرفت شناسی دینی که شاخه­ای از معرفت فلسفی محسوب می­شود، به تجزیه و تحلیل گزاره­های دینی پرداخته می­شود. بنابراین آن­چه از دین کسب می­شود تنها زمانی معرفت تلقی می­شود که موجه شده باشد. رویکردهای مختلفی در رابطه با این­که عقل توانایی توجیه باور به خدا را دارد یا نه؟ به ­وجود آمده است. 

 

قدیمی­ترین رویکرد در این رابطه، الهیات طبیعی نامیده شده است که باور به خدا را دارای توجیه عقلانی می­داند. از این رو عقل شرط ایمان به خدا است. اما بعدها در مخالفت با این رویکرد، دیدگاه­های دیگری ظهورکردند که عقل را در توجیه باور به خدا کافی ندانسته و حتی بعضا دیدگاهی کاملاً مخالف با آن را برگزیدند. در این تحقیق سعی بر آن است که معرفت شناسی دینی از منظر صدرا به عنوان فیلسوفی عارف و مفسری دین­ شناس مورد بررسی قرار گیرد تا مشخص شود نظر وی از بین رویکردهای مطرح شده به کدام رویکرد نزدیک یا حتی جزء آن رویکرد به حساب می­آید. از این رو ما در پی پاسخگویی به مهم­ترین سؤال این تحقیق ؛ یعنی

 

           1. معرفت شناسی دینی در منظر صدرا چگونه است؟

 هستیم که در ضمن این سؤال به سؤالات فرعی دیگری به ترتیب زیر پاسخ داده می­شود.

          2.معرفت چیست؟ و صدرا چه تعریفی از آن ارائه می­دهد؟

          3. مهم­ترین مسأله معرفت شناسی دینی چیست؟

4. در معرفت شناسی دینی چه رویکردهایی مطرح است؟

5. صدر ادر این باب چه رویکردی را برگزیده است؟

       

  فرضیات

         سؤال اصلی

         1.صدرا باورهای دینی را با رویکردی عقلی – شهودی توجیه می­کند.

         سؤالات فرعی

         1. معرفت به لحاظ مفهومی به باور صادق موجه تعریف شده است. صدر ا در باره حقیقت معرفت  قائل است که معرفت بدیهی است.اما در باب مفهوم آن، از آن­جایی که اقسام مختلفی را در بر­می­گیرد تعاریف مختلفی را عرضه داشته است. بهترین تعریف در این باره حضور مجرد نزد مجرد است.

           3.مهم­ترین مسأله در رابطه با معرفت شناسی دینی، توجیه باور به وجود خداوند است.

            4. در رابطه با توجیه باور به خداوند پنج رویکرد الهیات طبیعی، ایمان گرایی، تفسیر احتیاطی، معرفت شناسی اصلاح شده و تجربه دینی مطرح شده است.

            5. صدرا به عنوان یک فیلسوف که پیشه اصلی­اش استفاده از عقل و خردورزی است، عقل را ابزار مناسبی در توجیه باور به خداوند می­یابد اما پس از آن راه شهود را به عنوان راهی برتر برای توجیه باور به خداوند مطرح کرده است. 

 

         ضرورت و اهمیت تحقیق

 

          آن­چه دین از انسان طلب می­کند، ایمان حقیقی به خداوند است که در سایه این ایمان نوید سعادت و رستگاری و حیات جاوید به انسان داده شده است. بی­تردید شناخت و معرفت شرط ایمان است. جهت حصول این مهم انسان نیازمند این است که راه­های رسیدن به او را شناسایی کند، خطاهای موجود در این راه­ها را تشخیص دهد و بهترین و نزدیک­ترین راه را برگزیند. معرفت شناسی دینی این نیازها را برآورده می­کند. از آن­جایی که بنیادی­ترین مسئله در این باره، علم توجیه باور به خدا است، به این طریق می­توان وجود خدا را با محکم­ترین دلایل اثبات کرد تا ایمانی یقینی حاصل گردد. برای این­که فرد شناختی صحیح از خداوند حاصل کند و بهترین راه وصول به او را دریابد به این علم نیازمند است.با توجه با این­که صدرالمتألهین از فیلسوفان نادر روزگار است که حکمت متعالیه خود را با رویکردی عقلانی- شهودی تبیین می­کند، بررسی آراء او برای فهم راه های توجیه باورهای دینی از جمله باور به وجود خداوند مهم است.از این رو است که ضرورت چنین تحقیقی بسیار احساس می­شود.

 

مقدمه. 1

سؤال اصلی. 2

سؤالات فرعی. 2

ضرورت و اهمیت تحقیق. 2

پیشینه تحقیق. 3

روش تحقیق. 4

ساختار پایاننامه. 4

ملاصدرا و اهمیت معرفت دینی. 5

فصل اول :  معرفت شناسی. 8

1-1.معرفت شناسی در جهان غرب. 10

1-1-1. اهمیت معرفت شناسی. 10

1-1-2. تعریف معرفت شناسی. 11

1-1-3. تحلیل معرفت. 12

1-1-3-1. معنای لغوی واژه معرفت. 13

1-1-3-1-1. معرفت از راه آشنایی. 13

1-1-3-1-2.  شناخت مهارتی. 14

1-1-3-1-3.  معرفت گزاره ای. 15

1-1-3-2. تحلیل فلسفی معرفت گزاره ای. 16

1-1-3-2-1. باور. 18

1- 1-3-2-2. صدق. 19

1-1-3-2-2-1. مطابقت. 20

1-1-3-2-2-2. صدق و انسجام. 21

1-1-3-2-2-3. صدق و ارزش پراگماتیسم. 22

1-1-3-2-3. توجیه. 23

1-1-3-2-3-1. مبناگروی. 24

1-1-3-2-3-2. انسجام گروی. 27

1-2. معرفت شناسی از دیدگاه صدرا. 28

1-2-1. اهمیت معرفت شناسی. 28

1-2-2.تعریف معرفت. 30

1-2-3. عناصر معرفت. 33

1-2-3-1. باور. 33

1-2-3-2. صدق. 34

1-2-3-3. توجیه. 36

1-2-3-3-1.تعریف بداهت. 37

1-2-3-3-2. اقسام بدیهیات. 38

1-2-3-3-3. معیار توجیه گزاره های نظری و صعود معرفتی   43

1-2-4. انواع ادراكات. 44

1-2-4-1. حس و ادراکات حسی. 46

1-2-4-2. عقل و ادراکات عقلی. 48

1-2-4-3. قلب و ادراکات شهودی. 51

1-2-4-3-1.الهام. 56

1-2-4-3-2. وحی. 58

فصل دوم :  معرفت شناسی دینی. 64

2-1. معرفت شناسی دینی. 65

2-1-1. تعریف دین. 67

2-1-2. باور دینی. 70

2-1-3. معرفت دینی. 70

2-1-4. مسأله معناداری و تحقیق پذیری گزاره های دینی   71

2-1-5. رابطه عقل و ایمان. 74

2-1-5-1. عقل گرایی. 75

2-1-5-2. ایمان گرایی. 78

2-1-6. رویکردهای مطرح در توجیه باورهای دینی. 79

2-1-6-1. الهیات طبیعی. 79

2-1-6-2. ایمان گرایی. 81

2-1-6-2-1. ایمانگرایی افراطی. 81

2-1-6-2-2. ایمان گرایی معتدل. 83

2-1-6-3. توجیه بر پایه مصلحت اندیشی. 84

2-1-6-3-1. بلز پاسکال. 84

2-1-6-3-2. اراده باور به خدا. 85

2-1-6-4. معرفت شناسی اصلاح شده. 87

2-1-6-5. تجربه دینی. 93

2-2. معرفت شناسی دینی از دیدگاه صدرا. 97

2-2-1. دین. 97

2-2-1-1. تعریف لغوی واصطلاحی دین. 97

2-2-1-2. دین از دیدگاه صدرا. 99

2-2-2. ایمان. 102

2-2-2-1. معنای لغوی ایمان. 102

2-2-2-2. تعریف اصطلاحی ایمان. 103

2-2-2-3. ایمان از نظر ملا صدرا. 105

2-2-2-4. مراتب ایمان. 107

2-2-2-5. متعلقات ایمان. 111

2-2-3. شناخت خدا. 113

2-2-3-1. امكان شناخت خدا. 113

2-2-3-2. راه های شناخت خدا. 116

2-2-3-2-1. نقش عقل در توجیه باور به خدا. 117

2-2-3-2-1-1. قرینه گرایی صدرا. 121

2-2-3-2-1-2. براهین اثبات وجود خدا. 123

2-2-3-2-1-2-1. برهان حرکت. 125

2-2-3-2-1-2-2. برهان حدوث. 129

2-2-3-2-1-2-3. برهان وجوب و امکان. 133

2-2-3-2-1-2-4. برهان معرفت نفس. 137

2-2-3-2- 1-2-5 . برهان صدیقین. 140

2-2-3-2-1-3. اقرار عقل به ناتوانی در شناخت كنه ذات   144

2-2-3-2-2.  شناخت حق از طریق شهود. 147

2-2-3-2-2-1. ادراک بسیط حق تعالی به علم حضوری   148

2-2-3-2-2-1-1. انسان و شناخت خدا. 152

2-2-3-2-2-1-2. قوس نزول و صعود. 156

2-2-3-2-2-2. برهان صدیقین بر مبنای شهود. 160

2-2-3-2-3. عجز علوم حضوری به کنه ذات تعالی. 161

2-2-4. شرایط و موانع معرفت. 162

2-2-4-1. شرایط معرفت. 163

2-2-4-1-1. عوامل معرفتی. 163

2-2-4-1-2. عوامل غیر معرفتی. 165

2-2-4-2. موانع معرفت. 167

2-2-4-2-1. موانع غیر معرفتی. 167

2-2-4-2-1-1. صفات. 167

2-2-4-2-1-2. اعمال. 170

2-2-4-2-2. موانع معرفتی. 170

نتیجه گیری. 172

فهرست منابع و مآخذ. 182